Geçtiğimiz ay, Bi Dünya Kitap Grubu’nun davetiyle konuk ettiğimiz sevgili Seray Şahiner’le, Penguen Kitabevi’nde ‘Vatan Millet Samatya’ üzerine keyifli bir s…

Seray Şahiner’in Vatan Millet Samatya’sı, vitrinde asılı dantel perdeleri tek tek indirip, bodrumda neler çürütüldüğüne bakan bir roman. Ama bu yalnızca bir evin değil, bir toplumun bodrum katı. İçeride sevilmeyi hak etmeyen çocuklar, dışarıda utanılmaması gereken fakirlikler gizleniyor. Mahalle ayakta dursun diye evler içeriden çöküyor. Ve Melek “dokuz yaşında bir kız çocuğu” bu çöküşün tam ortasında, gülümseyerek anlatıyor olan biteni. Zaten en korkunç şeyler hep gülümseyerek anlatılmaz mı?

Şahiner’in anlatıdaki başarısı yalnızca çocuk bakışını sahici kılmakta değil; iki farklı çocuğun ‘Melek’in sezgisel ve henüz ad koyamayan anlatımıyla, İnci’nin çok daha gözlemci, farkında ve katmanlı iç sesi’ arasındaki geçişi son derece doğal, organik ve inandırıcı şekilde kurmasında yatıyor. Melek’in dili, içine kapanmış, dışarıyı anlamaya çalışan ama kendini henüz ifade edemeyen bir çocuğun dilidir. İnci’ninki ise hâlâ bir çocuk sesi olmasına rağmen, çok daha açık seçik kavrayan, evde ve hayatta dönen şeylerin farkında olan, olan bitene anlam vermeye çalışan bir bilince sahiptir. Şahiner burada yalnızca çocuk dili yaratmaz; iki farklı çocuğun iki farklı iç dünyasını, görme biçimini, susma nedenini ayrı ayrı inşa eder. Bu yüzden karakterler arasındaki geçiş yalnızca anlatıcının değil, çağın, ailenin, mahallenin ve suskunluğun da el değiştirmesidir. Bu, edebi bir kurgu değil; duyarlığın romana çevrilmiş halidir.

Okul çantasıyla gidip yaşlı bir kadının altını temizlediği günleri anlatır bize. Annesi tarafından ‘yardım’ diye süslenen bu mecburiyet, aslında sözleşmesiz, toplumsal onaylı bir sömürüdür. Melek, hayatı sevinçle değil, şüpheyle öğrenir. Bedenini taşıyamadan, başkalarının yükünü taşır. Tacizin, sınıf baskısının, susmanın, gözetilmenin içine doğar. Ama tüm bunları feryatla değil, çocuk sezgisiyle anlatır. Henüz hiçbir şeyin adını koyamasa da bir şeylerin yanlış olduğunu içgüdüsel olarak bilir. Bu yüzden anlatısı ne naiftir ne de masum. Sadece içten ve görmezden gelinmiştir.

Annesi, toplumun vitriniyle yaşayan bir kadın. Evin içiyle dışı arasında onlarca katman fark vardır. O, fakirliği utanılacak bir zayıflık, gösterişi ahlâk sayan bir dünyaya sıkışmıştır. Melek’in eğitiminden çok ‘kızlık onuru’ ile ilgilenir. Çünkü onun için önemli olan yaşanılan değil, yaşanıldığı sanılan hayattır. İşçi olabilir ama ‘memur gibi giyinmeli’, çalışıyor olabilir ama ‘yardım ediyormuş gibi anlatmalı’. Gerçeğin değil, versiyonunun makbul sayıldığı bir düzenin ürünüdür o. Şahiner, bu figür üzerinden yalnızca bireysel bir anneyi değil; kolektif bir anne arketipini çözümler. Sustum çünkü öyle öğrendim, dedirten her kadının izi vardır bu karakterde.

Ve roman burada bitmez. Çünkü zaman bitmez. Melek büyür, evlenir, anne olur. Ve anlatıcı değişir. Artık sahne İnci’ye aittir. İnci, Melek’in kızıdır. Ve o da bir çocuktur. Ama bu kez farklı bir çağın çocuğu. Mahalle kültürünün yıkıldığı, komşuluğun küf tuttuğu, şehirli olmanın içe kapanmakla eşdeğer sayıldığı bir dönemin çocuğu. Anlatı Melek’ten İnci’ye geçtiğinde yalnızca dil değil, dünya da değişir. Melek’in devri kapanır, İnci’nin sesi başlar. Artık yalnızca yaşananı değil, yaşananın sebeplerini de okuyan bir çocuk vardır karşımızda.

Annesinin neden sustuğunu, neden öfkesini yuttuğunu, neden kendini yok saydığını sezgisel olarak bilir. O artık gözetlenen değil, gözleyen bir çocuktur. Ve bu göz, yalnızca evi değil; geçmişi, kadınlığı, sınıfı, travmayı görür. Şahiner bu noktada sadece anlatıcı değil, çağ değiştirir. Roman, bireysel bir hikâyeden çıkıp kuşaklar arası aktarımın haritasına dönüşür. Melek’in annesinden devraldığı suskunluğu, farkında olmadan İnci’ye aktardığı yerden tutar metni. Ve İnci bunu fark eder. İşte romanın kalbi tam da buradadır: Suskunluğu miras almamak için konuşmaya başlayan bir çocuğun iç sesi.

Roman yalnızca bireysel değil, mekânsal bir dönüşüm romanıdır da. Samatya bir mahalle değil, bir atmosferdir. Millet Caddesi bir geçiştir. Vatan Caddesi bir yüzleşme. Bu semtler yalnızca İstanbul haritasının değil, hafızanın katmanlarıdır. Kentsel dönüşüm yalnızca evleri değil, ilişkileri, aidiyetleri, travmaları da yerinden eder. Melek’in taşındığı ev, İnci’nin büyüdüğü ev, artık aynı hikâyenin farklı odalarıdır. Şahiner, bu odaların içine sadece karakter değil, dönemin kokusunu, zamanın suskunluğunu ve sınıfın çatlaklarını da yerleştirir.

Doğru yerden anlatılır. Vatan Millet Samatya, sesi bastırılmış kız çocuklarının, vitrinde yaşamak zorunda kalan kadınların, mahalle baskısıyla örülmüş hayatların romanı. Okurken yalnızca Melek’i ya da İnci’yi değil; kendi anneni, kendi çocukluğunu, kendi mahalleni de hatırlarsın. Çünkü bazı kitaplar edebiyat değil, aynadır. Ve bu aynada herkes biraz kendine bakar.

Instagram

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio’nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio

Tavla da kazan. Liderliği al. Efsane ol

Bu site yalnızca ilgili makaleleri toplar. Orijinalini görmek için lütfen aşağıdaki bağlantıyı kopyalayın ve açın:Seray Şahiner - Vatan Millet Samatya “Annelerin Sustuklarını Kızları Anlatıyor” - Onedio